Gemeentelijke monumentenlijst Pekela

Redengevende omschrijvingen.

Redengevende omschrijving gemeentelijk monument.
 

Concept.
 

Gemeente Pekela.

Plaats: Nieuwe Pekela.

Adres en postcode: A. Westersstraat A 1, 9663 PA.

Kad. Gegevens: Nieuwe Pekela H 888, H 29.

Voormalige functie: Evangelisch Lutherse kerk met begraafplaats en baarhuisje.

Huidige functie: Evangelisch Lutherse kerk met begraafplaats en baarhuisje.

Bouwjaar: 1865.

Bouwtype: Zaalkerk met toren.

Bouwstijl: Eclectisch.

Architect: A.K. Kleve.

Bronnen: Jibbo Poppen, ‘Het zijn onvermogende menschen’; herdenkingsboek ter gelegenheid vanhet 250-jarig bestaan van de Evangelisch-lutherse gemeente Pekela 1753-2003, Den Haag 2003;

Stichting 400 jaar Veenkoloniën, 400 jaar Pekela, Bedum 2006; gemeentearchief Pekela; mondelinge informatie eigenaar.

Inleiding

Het KERKGEBOUW met BEGRAAFPLAATS en BAARHUISJE maken deel uit van de cultuurhistorisch waardevolle bebouwing van Nieuwe Pekela. 
De kerk is gelegen nabij de grens van Oude en Nieuwe Pekela op de hoek met Grenswijk. 
De Lutherse gemeenschap is ontstaan door Duitse turfgravers die zich in Pekela hebben gevestigd. 
De Evangelisch-Lutherse gemeenschap was de eerste kerkelijke gemeente, naast de Hervormde, die een eigen kerk stichtte in Pekela. 
In 1758 kocht de gemeente een perceel land waar in 1762 de eerste kerk werd gebouwd. 
Deze kerk brandde in 1865 af. 
In het zelfde jaar wordt de kerk herbouwd naar ontwerp van A.K. Kleve uit Stadskanaal. 

De kerk wordt in 1868 verrijkt met een orgel gebouwd door P. van Oeckelen (dit orgel is in 1999 aangewezen als rijksmonument, monumentnummer 511386). 

In 1899 wordt een begraafplaats aangelegd achter het reeds bestaande Lutherse hof aan de noordwest zijde van de kerk. 
De begraafplaats is de enige begraafplaats met een Lutherse signatuur in Nederland. 

De kerk werd in 1926 gerestaureerd waarbij het huidige houten plafond werd aangebracht, de muren werden hersteld en de preekstoel werd vervangen door een podium. Veelkleurige glas-in-lood vensters met geometrische motieven en deel brandschilderwerk zijn in 1938 geplaatst ter herdenking van ds. Bögeholtz die overleed tijdens de uitoefening van zijn ambt. 
De voorgevel van de kerk is in 1975 wit gestuct.

Omschrijving

Het KERKGEBOUW heeft een rechthoekige plattegrond en is opgetrokken uit rode baksteen en wordt gedekt door een zadeldak. De relatief hoge en smalle façade van de kerk is wit gestuct. 
De zaalkerk heeft aan de voorzijde een toren waarin zich de ingang bevindt. De toren wordt afgesloten door een hekwerk met daarboven een achtkantig koepeltje met ingesnoerde spits. 
De gevels worden geleed door lisenen en bevatten smalle spitsbogen met glas-in-lood vensters.

Het stemmige interieur wordt gekenmerkt door een wit houten tongewelf, wit gepleisterde gevels gehoute kerkbanken op oorspronkelijke houten vloer. 
Het huidige tongewelf en de podiumkansel dateren uit 1926. 
Het interieur wordt gedomineerd door het forse, en rijk uitgevoerde Van Oeckelenorgel uit 1868 (reeds beschermd als rijksmonument, de kerk is van rijkswege aangewezen als “vanwege monument” vanwege de aanwezigheid van het Van Oeckelenorgel).

De BEGRAAFPLAATS is aangelegd vanaf 1899. 
De begraafplaats is omhaagd en voorzien van een (vernieuwd) toegangshek. De ingang van de begraafplaats lag oorspronkelijk aan de noordoost zijde. Momenteel bevindt de ingang zich aan de zuidoost zijde. De begraafplaats heeft een orthogonaal padenpatroon en bevat verschillende bijzondere grafstenen. 

Aan de zuidwest zijde van de begraafplaats bevindt zich een klein BAARHUISJE.  
Het baarhuisje is opgetrokken uit rode baksteen is gedekt met een zadeldak met (latere) sneldekkers. Boven de deur een gietijzeren roosvenster. 

Tussen de kerk en de begraafplaats bevindt zich het Lutherse hof. Dit is een open ruimte met hoog opgaand geboomte dat dient als voorhof van de begraafplaats, voor het houden van bijeenkomsten in de open lucht.

Waardering

De kerk met begraafplaats en baarhuisje zijn van algemeen belang voor de gemeente Pekela op grond van de volgende criteria:

Cultuurhistorische waarde

- Vanwege de waarde van het kerkgebouw als representant van kerkelijke bouw in 1865.

- Als uitdrukking van de kerkelijke situatie in de Pekela.s voortkomend uit het veenkoloniale verleden met bevolkingsgroepen van verschillende gezindten die ieder een eigen kerkelijk complex realiseerden.

Architectuurhistorische waarde

- Als bijzondere uitdrukking van een zaalkerk uit 1865.

- Vanwege de esthetische kwaliteiten van het ontwerp door A.K. Kleve in eclectische stijl.

- Vanwege de zorgvuldige detaillering en het kenmerkende materiaalgebruik.

- Vanwege waardevolle de interieurwaarden van de kerk met het houten tongewelf, de kerkbanken en het monumentale orgel.

Stedenbouwkundige/ensemblewaarde

- Vanwege de opvallende, sterk teruggerooide ligging langs de grenswijk tussen Oude en Nieuwe

Pekela. De kerk is ook goed zichtbaar vanaf de provinciale weg N366.

- Vanwege de ensemblewaarde van het kerkgebouw met Luthers hof, begraafplaats, baarhuisje en naastgelegen pastorie.

- Vanwege de ensemblewaarde van het kerkgebouw met Rijksmonumentaal Van Oeckelen orgel.

Authenticiteit

- Vanwege de grote mate van gaafheid van zowel het interieur als het exterieur van het kerkgebouw.

Zeldzaamheid

- Vanwege de zeldzaamheidswaarde van het kerkgebouw in relatie tot voornoemde cultuurhistorische, architectuurhistorische en stedenbouwkundige kenmerken.

- Vanwege de hoge zeldzaamheidswaarde van de begraafplaats aangelegd door de Lutherse gemeente, enig in zijn soort in Nederland.

Redengevende omschrijving gemeentelijk monument.

Concept.

Gemeente Pekela.

Plaats: Nieuwe Pekela.

Adres en postcode: A. Westersstraat A 2, 9663 PA.

Kad. Gegevens: Nieuwe Pekela H 888.

Voormalige functie: Pastorie.

Huidige functie: Verenigingsgebouw.

Bouwjaar: 1890.

Bouwtype: Dwarshuis.

Bouwstijl: Eclectisch.

Architect: C. Brill.

Bronnen: Jibbo Poppen, ‘Het zijn onvermogende menschen’; herdenkingsboek ter gelegenheid vanhet 250-jarig bestaan van de Evangelisch-lutherse gemeente Pekela 1753-2003, Den Haag 2003;

Stichting 400 jaar Veenkoloniën, 400 jaar Pekela, Bedum 2006; Gemeentearchief Pekela, mondelinge informatie eigenaar.